Kaunas

Een paar dagen geleden las ik in de Volkskrant dat Jan Blokker is genomineerd voor de Libris Geschiedenis prijs met zijn boek, De Rechtvaardigen. Dit boek gaat over de plaatsvervangend consul Jan Zwartendijk in Kaunas.

In 1939, toen Duitsland en de Sovjet-Unie Polen binnenvielen aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, vluchtten duizenden Joden over de grens naar de relatieve veiligheid van neutraal Litouwen. Een jaar later, toen Litouwen geannexeerd werd door de Sovjetunie, vluchtten duizenden van hen opnieuw. Dat werd mogelijk met doorvoervisa afgegeven door de Japanse consul in Kaunas, de toenmalige hoofdstad van Litouwen.

Minder bekend is dat om een transitvisum te verkrijgen eerst een bestemmingsvisum nodig was en dat de overgrote meerderheid daarvan werd verstrekt door Jan Zwartendijk. De directeur van het Philips verkoopkantoor in Kaunas had ingestemd om voor Nederland op te treden als plaatsvervangend consul, na het abrupte vertrek van de vorige consul.

‘Mister Radio Philips’

Zwartendijk nam een groot persoonlijk risico omdat de visa die hij verstrekte Curaçao als bestemming hadden. Toegang tot Curaçao was afhankelijk van de toestemming door de gouverneur van het eiland, deze werd in de praktijk zelden verleend. 

Desalniettemin waren de visa overtuigend genoeg om de houders ervan toe te laten om het land uit te reizen, wat het leven van meer dan 3.000 mensen redde. De meesten die gedurende drie weken in de wachtrij stonden bij de kantoordeur van Zwartendijk, kende hem alleen als ‘Mister Radio Philips’.

(Bron: Philips nieuwscentrum)

Nu was ik net op het moment dat bekend werd dat Jan Blokker genomineerd was, in Kaunas, de stad van Jan Zwartendijk en ben eens gaan kijken waar het kantoor van Philips was en naar een monument dat op 15 juni 2018 door onze koning werd onthuld.

Het monument werd ontworpen door Giny Vos. Het zijn allemaal lichtstaafjes die samen een spiraal vormen. Staafjes voor alle geredde Joodse mensen en een spiraal is open. De wereld stond voor deze mensen open. Kijk in het filmpje over Kaunas hoe het werkt.

Natuurlijk heeft Kaunas meer te bieden. Er wordt keihard gewerkt om de stad gereed te maken voor 2022. Dan is Kaunas culturele hoofdstad van Europa. Dat gaat zeker lukken want er zijn veel musea en culturele festiviteiten in deze stad.