ER WAS EENS. Zo begint vaak eens sprookje maar dit verhaal is echt geen sprookje maar meer een nachtmerrie.

Er was eens en stad in Estland die toen het nog onder gezag van het Kremlin stond, niet bestond. Sillamäe, met zijn ‘geheime’ status was een soort gevangenis voor zijn bewoners… en vooral in de beginjaren van exploitatie zouden de arbeidsomstandigheden in de Kombinat No. 7-fabriek gruwelijk zijn. Maar voor die ingenieurs, natuurkundigen en arbeiders die werden geselecteerd voor een leven in Sillamäe, bleek de stad zelf een vergulde cel. De architectuur belichaamde de keizerlijke affecties van het stalinistische-classicisme uit het midden van de eeuw – huizen in landhuisstijl en statige promenades langs de brede boulevards door de stad. Faux-Griekse pilaren sierden overheidsadministratieve gebouwen.

Frans aandoende boulevard
Grote indrukwekkende gebouwen

In 1949 werd uranium uit Sillamäe gebruikt in de eerste door de Sovjet-Unie gemaakte atoombom. Tussen 1947 en 1952 mijnde de Sillamäe-operatie ongeveer 250.000 ton Dictyonema-schalie, waaruit het ongeveer 20 ton zuiver uranium kon produceren. De opbrengst – minder dan 0,1% – was slecht en het proces liet een aanzienlijke hoeveelheid vast afval achter; een deel ervan uiterst gevaarlijk. Sillamäe’s uranium werd gebruikt in 70.000 kernwapens.

Hier is de verboden stad nu open maar in Rusland zijn ze er nog steeds.

Ik heb net het boek *Stad 40* van Natasha Pulley gelezen en ben er behoorlijk van onder de indruk. De stad waar het allemaal om gaat bestaat niet meer als zodanig. ‘Stad 40 is tegenwoordig beter bekend als Tsjeljabinsk-65 of Ozjorsk. Ozero betekent gewoon ‘meer’, dus eigenlijk is dat ook een codenaam. In september 1957 is daar bij een zeer zware kernexplosie minstens twintig miljoen curie aan straling in de atmosfeer gekomen.’

Waar gaat het boek over. We volgen de wetenschapper Valery die eerst gevangen zit in Siberië. Meer dood dan levend wordt hij overgebracht naar Stad 40 om daar in het laboratorium te werken. Er wordt onderzoek gedaan naar stralingseffecten na een kernbom aanval. Het meer en alles om de stad heen is zwaar radioactief besmet. Er worden experimenten uitgevoerd op mensen. Valery sluit vriendschap met de hoogste KGB baas in de stad. Valery raakt verwikkeld in een spannende strijd tussen wetenschap, ethiek en overleven.

Het is een heftig boek gebaseerd op echte feiten maar de hoofdpersonen zijn verzonnen.

Na het lezen van dit boek begrijp ik ook meer het beklemmende gevoel dat ik kreeg bij het bezoek aan Sillamae.

Niet alleen gebeurt dit in Rusland maar ook in oa de VS en zeker ook in Noord-Korea.

Stad 40 van Natasha Pulley